روز عرفه، روز شناخت است و هرچند نام عید بر آن نهاده نشده ولی یکی از اعیادبزرگ اسلام به شمار میرود. امروز روزی است که خدای سبحان بندگان خود را به عبادتو اطاعتخویش فرا میخواند و خوان کرم و احسان و لطف خود را برای آنان میگسترد ودرهای مغفرت و بخشش و رحمتش را بر روی آنان میگشاید.
امروز روز دعا و به خاک افتادن در برابر خدا و نیایش و توجه به معبود است. هرکس به اندازه معرفت و شناختش باید دست راز و نیاز را به سوی حضرت ذیالجلال بلندکند و مناجات و استغفار نماید و هر اندازه تضرع و خشیتبیشتر باشد، قرب به خداافزونتر خواهد بود.
باید از امام حسین علیه السلام فرا گرفت که چگونه در این روز باعظمت، بااشک دیده و قلب شکسته و نیتخالص، خدا را میخواند. او است که شناخت واقعی ازپروردگارش دارد و میداند که در این روز، در کنار «جبل الرحمه عرفات»، چگونهبا خدایش گفتوگو کند و او را نه از روی خوف و نه از روی طمع، بلکه چون شایستهعبادت است، پرستش نماید و نیازهایش را برشمرد و درخواست عفو و بخشش از او کندبا این که خود معصوم از هر خطا و اشتباهی است ولی مقام الهی را قدری است کهتنها بندگان زبدهاش به آن معرفت دارند و عارفان حقیقی از خاندان اهلبیت عصمتاندکه میدانند چگونه او را بخوانند و در درگاهش تضرع و زاری کنند و از پیشگاهربوبی علی رغم هیچ گناهی عذر تقصیر بخواهند.
بارالها ! چقدر به من لطف داری با آن همه جهل و نادانیم، و چه اندازه بر منترحم میکنی با آن همه کارهای ناشایستهام.
خدایا! چقدر به من نزدیکی و چقدر من از تو دورم. و تو که به من اینقدر محبتمیکنی، پس چه مرا از تو پنهان نگه داشته؟ ! کور باد دیدهای که تو را مراقبرفتارهایش نداند و زیانبار باد تجارت بندهای که از محبتت، نصیبی برایش معیننکردهای... خدایا! من به وسیله خودت، تو را میشناسم، پس با فروغ نورت مرا بهسوی خود رهنما باش و بردگی و بندگی راستین را به من بیاموز تا در پیشگاهت،خالصانه پرستش کنم.
خدایا! از دانش نهانت، مرا دانش بخش و در پوشش نگه دارندهات مرا نگه دار.
بارالها! مرا با حقایق «اهل قرب» آشنا ساز و راه «اهل جذب» را به منبنمایان...
خداوندا! تویی که پردهها را از دلهای محبان و عاشقانت پس زدی تا جز تو دوستیبر نگیرند و جز به سوی تو، دستی دراز نکنند. تو مونس آنان هستی در وقتی که تمامجهانها و عوالم برایشان غریب است و تو راهنمایشان میباشی آنجا که راهها را بررویشان میگشایی.
کسی که تو را دارد چه ندارد و کسی که تو را ندارد چه دارد! بیگمان نومید شدکسی که به جز تو دل بست و زیان دید کسی که از تو روی گرداند.
چه گونه به سوی دیگران روی آورد در حالی که تو هرگز یک آن از او احسانت راقطع نکردی و چگونه از غیر تو رخواستیاری کرد، در حالی که تو منت را بر اوپیوسته داشتی.
ای کسی که شیرینی هم نشینیش را به محبانش چشاند، پس در پیشگاهش، متملقانه رازو نیاز کردند و ای کسی که لباسهای هیبتش را بر اولیایش پوشاند تا در برابرش سربه خاک افتادند. تو پیش از یاد یادکنندگان به یاد آنهایی و قبل از توجه بندگان،آغازگر احسانی و پیش از درخواست درخواست کنندگان، از دریای بیکران کرمت،بخشندهای; پس مرا شامل رحمتت قرار ده تا به تو برسم، و بر من منت گذار و مراجذب خویش گردان تا بر تو وارد شوم.
خداوندا! هرگز امیدم از رحمتت قطع نمیشود هرچند نافرمانیت کنم و هرگز ترسم ازقهرت نمیریزد، هرچند اطاعتت کنم، و اینک که از همه چشم برگرفته و به تو دیدهدوختهام، آماده دریافت لطف و بخشندگیت هستم.
الها! چه گونه نومید گردم در حالی که تو امیدم هستی و چهگونه اهانتشوم درحالی که تکیه گاه و پشتیبانم میباشی...
راستی اگر دعای عرفه امام حسین علیه السلام را با شناختبخوانیم، تااندازهای شیرینی و لطافت عبارتهای عرفانی آن حضرت را لمس میکنیم; زیرا حسین خدارا میشناسد و او را نزدیکتر از «حبل الورید» به خود میداند، پس روش سخن گفتنبا او و راز و نیاز کردن در پیشگاهش را خوب درک میکند و ما باید این سخنان رابخوانیم و تکرار کنیم و دقت نماییم و در معانیش غرق شویم و از یم عرفانش نمیبرداریم، تا شاید نظر لطف خدا شامل حالمان گردد و پوششی از رحمت و مغفرتش بر آنهمه گناهان و نافرمانیهایمان کشیده شود چرا که خداوند خود را به لطف و رحمت ورافت توصیف نموده، پس هرگز از خود نمیراند بندهای را که در این روز شناخت، بابرشمردن گناههایش، به سویش روی آورده و از مقام ربوبیش درخواست عفو و بخششنموده است.
آری! اگر پوشش او نبود رسوا میشدیم و اگر ابر رحمتش آنی بر سر ما نمیبارید،هلاک میگشتیم. اگر با تاییدات پنهانیش ما را یاری نمیکرد، شکست میخوردیم و اگرما را پناه نمیداد، پناهگاهی نداشتیم.
اگر خمینی، این بنده شایسته خدای، در او فانی نمیشد و جز او را نمیدید، نهانقلاب به پیروزی میرسید و نه مستضعفین رهایی مییافتند. و این راز موفقیت امامبود. این راز نهان بود که ملت ایران یک پارچه آوایی از صدای رسایش شدند و همراهاو «لا اله الا الله» سر دادند و همسان با او مشتها را گره کردند و همگام با اودر برابر جباران و ستمگران و ابرجنایتکاران ایستادند و تا «احدی الحسنیین»مقاومت و پایداری کردند، و قطعا هرچه پیروزی به دست آمد به خاطر صبغه اللهیانقلاب و راهبرش بود و مردم هم چون گام در گام او نهادند و خدا را مد نظر خویشقرار دادند، به این مقام والا دستیافتند و خداوند به آنها توجه کرد و دعایشانرا مستجاب نمود و بر دشمنان غلبهشان داد. باز هم باید از خدا خواست و از درگاهشدر این روز مبارک خاضعانه و متضرعانه درخواست نمود که این انقلاب الهی را تارسیدن صاحب اصلیش حضرت ولی الله الاعظم نگه دارد و لحظهای این ملتخداجوی را ازرحمت گستردهاش دور نکند و از فتنههای زمان در امان دارد. آمین یا رب العالمین.
عطر بندگی
شادباش
عرفه، روزی بسیار پرارزش است. عرفه روز اشک، روز راز و نیاز، روز عشق ورزیدن و روز گریه در عرفات است.
عرفه، روزی است که حاجیان، از ظهر تا غروب آفتاب، میهمان «عرفات» میشوند تا در سایه سار لطف الهی، در زیر نگاه مهربان آفتاب، در زلالی چشمه سار عرفه، زنگار گناه از آینه دل بزدایند.
عرفه، لحظه شکفتن است، لحظه اوج و پرواز، لحظهای که فراسوی مرزهای زمان و مکان، میشود دل به رحمت پروردگاری سپرد که مهربانترینِ مهربانان است. این روز را به همه مسلمانان شادباش میگوییم.
عرفه و عرفات
آفتاب روز نهم ذی حجه، مهربان میتابد تا عرفات را آماده پذیرایی ازمیهمانانی کند که از دور و نزدیک، لبیک گویان، میآیند. امروز روز عرفه است؛ روز فتح قلههای بلند معنویت، روز تطهیر روح، روزی که درهای آسمان به روی زمینیان باز است و روزی که لبها از تسبیح خداوند سبحان سرشارند. عرفه، روزی است که دلهای بیقرار، میآیند تا بیپرده و پشیمان از کردهها و ناکردهها، خود را به بیکران رحمت خداوند بسپارند و هر که امروز را دریابد، خوشبختی و رستگاری را در خواهد یافت.
وقوف در عرفات
با مناسک ویژهای همچون احرام، وقوف همراه با زاری و تضرع در سرزمین عرفات و مشعر، یادآور روز رستاخیز است؛ همه، با هر رنگ و زبانی، فریاد اطاعت و بندگی بر لب، چون سیل، به سوی عرفات روانند. وقوف درسرزمین عرفات، گوشهای از مناسک حج است که در آن، حاجیان میآیند، تا لبیک گوی فرمان خداوند باشند؛ پس، سر بر خاکی میگذارند که بوی استغفار میدهد؛ بوی بهشت، بوی بندگی.
سرزمین بخشایش
عرفات، سرزمین اشک و دعا است؛ عرفات سرزمین عشق است؛ صحرایی که در بیکرانش هنوز عطرِ مناجات حسین علیهالسلام میآید. هنوز میتوان امام باقر علیهالسلام را دید که از ظهر تا غروب، دو دست خود را به سوی آسمان بالا برده و دعا میکند. سرزمینی که میشود در آن، آینه دل را از زنگار گناه زدود. همه در عرفات یکسانند و هر کس به اندازه ظرفیت خویش، از رحمت خداوند، بهرهمند میشود. عرفات، سرزمین طلوع خورشید مهربانی و مغفرت است.
عرفه و مناسک حج
اولین مرحله از مناسک حج تمتع، پس از احرام، وقوف در سرزمین عرفات است. حاجیان، در روز هشتم ذی حجه، که آن را روز «ترویه» میگویند، احرام میبندند، تا بتوانند شب نهم، در سرزمین عرفات بمانند و وقوف لازم در روز نهم ـ که روز عرفه است ـ را درک کنند؛ اگرچه مستحب است شب نهم را در سرزمین منا بمانند. امام صادق علیهالسلام درباره عرفه فرمودند: اگر ماه مبارک رمضان بر کسی گذشت و او آمرزیده نشد، امید به آمرزش او تا ماه مبارک آینده نیست، مگر آن که عرفه را با شرایطش درک کند». و نیز روایت شده است که برخی گناهان، جز در عرفات و مشعرالحرام بخشیده نخواهد شد.
قرارگاه استجابت
روز عرفه را روز دعا و نیایش نامیدهاند، دعا سلاح انسان، هنگام سختیها و تنگناهاست. دعا، هدیهای الهی است که نصیب آدمیان شده است. دعا، پلی است که میان آفریدگار و آفریده. نیایش دری که همیشه به روی بندگان باز است. چشمهای است که در زلال آن، میشود غبار گناه را شست و روح را تطهیر کرد، و عرفه، روز دعاست؛ روز توبه، روز ندبه. عرفه، روزی است که دعادر آن، به استجابت نزدیک است. امام صادق علیهالسلام فرمود: «دعا، قرارگاه اجابت است، همان طور که ابر، قرارگاه باران است».
عرفات، سرزمین دعا
عرفه، روز دعا و عرفات، سرزمین نیایش است. عرفات، سرزمینی است که انسان را از زمین تا عرش بالا میبرد، سرزمینی است که در آن، دیواری بین خدا و بنده وجود ندارد. عرفات، سرزمین اشک و حاجت است؛ سرزمینی که گویی، آسمان به زمین نزدیک است. آری! گاه برخی از مکانها، انقلابی در دل به پا میکنند که میتواند باعث نزدیکی بیشتر انسان به خداوند شود و عرفات، یکی از همین سرزمینهاست.
آداب دعا
یکی از آداب سخن گفتن، آن است که انسان، در نظر بگیرد که در مقابل چه کسی ایستاده و با چه کسی گفت وگو میکند. دعا سر بندگی، بر آستان حضرت دوست ساییدن است. دعا، بیپرده با خداوند مهربان، سخن گفتن است؛ با خداوند پاک و منزه. پس گفتوگو با پروردگار زمین و آسمان، دلی پاک، به زلالی آب و به روشنی آفتاب میخواهد. باید خانه دل را از غبار گناه و زشتی تکاند، از غبار غفلت زدود و از هر چه غیر خداست، تهی کرد. باید دل را خدایی کرد، از حرام، چشم پوشیده و سرانجام، آن گاه که خدایی شد، سجده کرد و سر بر خاک بندگی نهاد و با خداوند یکتا راز ونیاز کرد.
مستحبات عرفات
هنگام وقوف در سرزمین عرفات، چند چیز مستحب است؛ دوری از هر آنچه موجب غفلت و دوری از خداوند است، صد بار سوره توحید خواندن، از شیطان رانده شده، به خدا پناه بردن، زیارت امام حسین علیهالسلام خواندن، تن را به زلال آب سپردن واز گناه و زشتی غسل کردن، لب راسرشار از زمزمه «زیارت جامعه» کردن و سرانجام، پابهپای «دعای عرفه»، اشک پشیمانی ریختن.
یک راز از عرفات
شایسته است در روز عرفه، حاجی از «جَبَلُ الرَّحْمه» ـ که در سرزمین عرفات است ـ بالا رود و دعایی که سالار شهیدان، حسین بن علی علیهالسلام ، در سمت چپ آن کوه خواندند را در حالی که رو به کعبه ایستاده است، بخواند. امام سجاد علیهالسلام در این باره فرمود: «راز بالا رفتن از «کوه رحمت» این است که انسان بداند خداوند نسبت به هر مرد و زن مسلمان، مهربان است و او را درپناه خود حفظ میکند».
روز عرفه، روز خواری شیطان
عرفه، روزی است که حاجیان به عرفات میآیند و از ظهر تا غروب آفتاب، در آنجا میمانند و به نیایش و عبادت مشغول میشوند. روز عرفه، سختترین روز برای شیطان است و عید برای مؤمنین. روزی است که خداوند، بندگان خویش را به عبادت و فرمان برداری از خود فراخوانده و سفره بخشش و احسان خویش را بر زمین گسترده است. شیطان، در این روز، خوار و کوچک شمرده میشود. روز عرفه، روز درخواست است؛ روز دعاهای به اجابتْ نزدیک.
امام حسین علیهالسلام و عرفه
زیباترین مناجات روز عرفه، دعای امام حسین علیهالسلام است. هنوز از هر گوشه از سرزمین عرفات، صدای مناجات حسین علیهالسلام به گوش میرسد و هنوز نوای ملکوتیاش، زمین را میلرزاند و ستونهای عرش را به لرزه در میآورد. هنوز «اللهم»های حسین بن علی علیهالسلام به گوش میرسد که خدا را به زیباترین نامهایش میخواند. آخرین حج امام حسین علیهالسلام است و امام علیهالسلام در سرزمین عرفات است و روز، روز عرفه. از خیمه بیرون میآید، جمعی با او همراه میشوند، امام علیهالسلام دستها را به نشانه دعا بالا میآورد و سپس دعا میخواند؛ دعایی که جاودانه شد چون خودِ امام علیهالسلام .
عطر بندگی
دعای عرفه امام حسین علیهالسلام سرشار از زیباترین کلمات در گفتوگو با پروردگار است؛ کلماتی که لبریز از عشق به خداوند است، کلماتی که عطر بندگی میپراکند.
«ای حسین علیهالسلام ! تو در این دشت چه خواندی که هنوز سنگهای «جبلُ الرَّحمة»، از گریههای تو نالانند؟ عشق را هم ز تو باید آموخت. خدا را هم باید از کلام تو شناخت. در دعای عرفه، چه فرمودی و چه خواندی که هنوز رد عرفان تو در پهنه این دشت، جاری است... زیر هر خیمه گرم، یا که در سایه هر سنگ بزرگ، یا که در دامن کوه، حاجیان گریانند؛
با تو در نغمه و در زمزمهاند...»
عرفه، روز درک است
آنان که در عرفات نیستند، در عرفه که هستند! سزاوار است روز عرفه را عید بدانیم و پاک و پاکیزه، از ظهر تا غروب آفتاب، در هر جا که هستیم، دست دعا به آسمان بلند کنیم و به راز و نیاز و نیایش با آفریدگار هستی بپردازیم.
روز عرفه، تنها ویژه حاجیان و سرزمین عرفات نیست. میتوانیم در هر مکانی که هستیم، دل را عرفاتی کنیم و روز عرفه را درک کنیم؛ دعایی بخوانیم و عذر به درگاه خدای آوریم؛ با او سخن بگوییم، و از او مدد بخواهیم که خود، آفریدگار این زمین و آسمان است. آنان که در عرفات نیسند، اگر عرفه را دریابند، گویی چون حاجیان، حج به جا میآورند و در سرزمین عرفات، عرفه را درک کردهاند و به فیض عرفه رسیدهاند.
عرفه، عید رحمت
آن هنگام که آفتاب، در میان آسمان است، درهای رحمت خداوند، به روی زمینیان گشوده میشود، فرشتگان، سبدْ سبدْ گلهای رحمت و مغفرت میآورند و چشمها به آسمان است، دستها بالا میرود و از حنجرهها، ندای «الّلهم»، بلند است. امروز، عرفه است؛ روز بیداری از غفلتها، روز درک آفریدگار هستی؛ روز بارش رحمت الهی و روز استغفار است.
«عرفات»، جلوه بندگی
پهن دشت عرفات
جلوه گاهی است که در آینهاش
چهره روشن وحدت پیداست
همه در زیر یکی سقف بلند آسمان نیلی
به مناجات و عبادات مشغول
اشک بر دیده، غمها بر دل، بار گناهان بر دوش
همه در گریه و در راز و نیاز، جامهای ساده و یکسان و سفید، جامهای ضدّ غرور، همه بر تن دارند».
ویژگیها، مراتب و درجات نیایش
دعا، دعوت است و خواندن و مغز عبادت. پس عبادتی که دعا در آن نباشد، بیمحتواست. همچنین نیایش به آن حالت روحی گویند که میان انسان و معبودش، رابطه انس و کشش ایجاد میکند. نیایش سبب نگرش مثبت به زندگی میشود. نیایش همانند عبادتِ تاجران و بردگان و آزادگان، دارای مراتب و درجاتی است. از طمع به بهشت و ترس از دوزخ تا شوق لقای پروردگار. رسول خدا صلیاللهعلیهوآله میفرماید: «بهترین مردم کسی است که به پرستش و نیایش عشق ورزد.» امام علی علیهالسلام در اینباره میفرماید: «طمع بهشت و ترس از دوزخ، او را برای نیایش وادار نمیکند، بلکه مقتضای بندگی و عظمت خداییِ خداوند، او را به ایجاد ارتباط وادار میسازد».
عید عرفه
ساز و کار نیایش، مانند ساز و کارهای تبادل امواج فیزیکی، تحت شرایطی قوّت و شدّت میگیرد. در مکانهایی مانند مساجد، زیارتگاهها و همچنین در جهت قبله، میدانهای مغناطیسی مادی و معنوی برای تصعید امواج ذکر و نیایش، مناسبتر است. زمانهایی مانند سحر، شب قدر، شب جمعه و روز عرفه نیز امتیاز ویژهای در خود نهفته دارند.
عرفه؛ یعنی دعا و دعا؛ یعنی ابزاری مناسب برای رابطه سریع عاشقانه با شکستنِ قفسِ آهنین خودپرستی. دعا؛ یعنی شیوهای در فاصلهافکنیِ ممدوح میان دل و گناه. گرایش به سپیدی و شستوشوی تیرگیهای پیشین و این؛ یعنی عید. عید بر عاشقان مبارک.
جایگاه دعا در قرآن و احادیث
از جمله صفات پسندیده که قرآن کریم برای حضرت ابراهیم علیهالسلام برمیشمارد، اوّاه است که در فرمایشِ امام باقر علیهالسلام به معنایِ «بسیار دعاکننده به درگاه خداوند» آمده است. همسو با چنین اهمیتی در قرآن، در روایات نیز دعا به روح عبادت، سلاح مؤمن و کلید رحمت تعبیر شده که از جایگاه خاص دعا در اسلام خبر میدهد. این بیانات شریف، نقشمحوری دعا و نیایش را در دین به روشنی تشریح میکند. برای نمونه، امام صادق علیهالسلام به میسِّر بن عبدالعزیز میفرماید: «ای میسِّر! به درگاه خدا دعا کن و از پیش خود نگو که دعا فایده ندارد و آنچه شدنی است، خواهد شد. به درستی که بنده در نزد خدای متعالی مقامی دارد که جز با خواهش و تمنّا به آن نمیرسد و اگر بندهای دهان خود را ببندد و هیچ خواهش نکند، چیزی به او داده نخواهد شد. ای میسِّر! هر دری که کوبیده شود، امید باز شدنش خواهد رفت».
دانش نوین و نیایش
تأثیر دعا در رفع گرفتاریهای روحی و حتی جسمی انکارناشدنی است. دکتر الکسیس کارل در کتاب نیایش به اثر دعا و نیایش در جسم انسان تصریح میکند. بررسیهای دامنهدار دانشمندان و تحلیلهای روانشناختی و کاربردی، مفید بودن نیروی سحرآفرین ایمان را در سلامت روانی و جسمانی تأیید کرده است. حتی برخی موارد، درماندگی دانش در بیان قدرت اثربخش ایمان آشکار است. ایمان به انسان امید میبخشد و سبب تسلط وی بر خویشتن میشود؛ به طوری که میتواند فشارهای روحی را تا سرحدّ امکان مهار سازد. دکتر هارولد جی. کویینگ معتقد است پایبندی به نظام اعتقادی، افراد را توانا میکند تا بیماریهای کُشنده، درد و رنج یا اندوهِ از دست رفتنِ کسی را بهتر برتابند. در قرآن نیز اساسیترین معالجه بیماریهای روانی، ذکر، نیایش و یاد خدا معرفی شده است.
عرفات، سرزمین اشک و دعا
عرفات سرزمین اشک و دعاست. (1) عرفات سرزمینى است که خداوند به خاطر اشکها و دعاهاى زائران به فرشتگان مباهات مىورزد. سرزمینى که گناهان در آن بخشیده مىشوند. (2)
سرزمینى که خیال بخشیده نشدن در آن، خود گناه بزرگى است. (3) حتى کسانى که هنوز متولد نشدهاند، امید است مورد لطف قرار گیرند. (4)
عرفات سرزمینى است که به عرصات قیامت ماند که خلایق همه جمعند و هر کس به دعا مشغول، و در انتظار رد و قبول، بیرون دروازهاند. مىخواهند نزد مولایشان حضور یابند. ابتدا باید پشت در بایستند تا اجازه ورود بگیرند. باید بنالند تا به حرم(مشعر) راه یابند چقدر بنالند؟ چگونه بنالند؟... تا ننالند به حرم راه نیابند آنگاه که پاک شوند، وارد حرم شوند. خانه خدا پاک است و مهمان پاک مىپذیرد. (5)
پس دعا کنند. روز عرفه روز دعاست. انسان جز دعا مالک چیزى نیست نه تنها مالک مال نیست بلکه مالک اجزاء و جوارحش نمىباشد. ما جز تضرع و دعا سلاحی نداریم، دشمن درون ما تنها با اشک رام مىشود. و "سلاحه البکاء". (6) یا از ترس جهنم مىنالد یا گریه شوق دارد که چرا به بهشت نرسیده، چرا از هجرانش ننالد؟
عرفات سرزمینى است که بهترین مردان خدا در آن توقف کرده، دعاها و اشکها داشتهاند، و در هر سوى این دشت ردّ پاى مهدى فاطمه است. (7) عرفات با اشکهاى مقدس سیدالشهدا اباعبدالله الحسین علیه السلام در روز عرفه به هنگامه خواندن دعاى عرفه متبرکتر شد.
پی نوشت :
1- کنزالعمال، جلد 5، ص 13.
2- مستدرک الوسایل، جلد 2، ص 168/ وافى، جلد 2، ص 45.
3- بحارالانوار، ج 99، ص 264.
4- همان، ص 293 .
5- جوادى آملى، صهباى صفا، ص 85 .
6- همان، صص 85 و 86 .
7- محسن قرائتى، حج، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ چهارم .
منابع:
ماهنامه گلبرگ، ش47
ماهنامه گلبرگ، ش59
ماهنامه گلبرگ، ش82
ماهنامه پاسدار اسلام، ش195
ماهنامه پاسدار اسلام، ش196
ماهنامه پاسدار اسلام، ش289
منبع: www.askquran.ir
